ВЕРХНЯДЗВІНСК

Верхнядзві́нск

Горад, цэнтр Верхнядзвінскага раёна Віцебскай вобласці, каля сутокі рэк Заходняя Дзвіна і Дрыса. За 175 км на паўночны захад ад г. Віцебск, за 265 км ад Мінска; чыгуначная станцыя (за 4 км ад горада, на лініі Полацк — Даўгаўпілс); на аўтадарозе Полацк — Даўгаўпілс.

Да 25 снежня 1962 г. меў назву Дрыса, з’яўляўся цэнтрам Дрысенскага раёна.

У 1939 г. у Дрысе было 2 737 жыхароў.

У гады Вялікай Айчыннай вайны

На рубяжы Ідрыца — Дрыса — Віцебск у ліпені 1941 г. вялі баі часці 22‑й арміі (генерал-лейтэнант П. А. Ершакоў) Заходняга фронту і 27‑й арміі Паўночна-Заходняга фронту, якія наносілі ўдары на стыку двух нямецкіх франтоў па злучэннях 3‑й танкавай групы (са складу групы армій «Цэнтр») і 16‑й арміі (з групы армій «Поўнач»), што наступалі на ўсход.

Горад акупіраваны 3 ліпеня 1941 г. Нямецка-фашысцкія захопнікі загубілі ў горадзе і раёне 6 584 чалавекі (паводле актаў Надзвычайнай дзяржаўнай камісіі па выяўленні і расследаванні злачынстваў нямецка-фашысцкіх захопнікаў і іх саўдзельнікаў), у т. л. 2 лютага 1942 г. у гета ў Дрысе 769 яўрэяў. У Дрысе стаяў нямецка-фашысцкі гарнізон (да 200 салдат і афіцэраў).

У раёне дзейнічалі: Дрысенскі падпольны райкам КП(б)‌Б і Дрысенскі падпольны райкам ЛКСМБ, партызанская брыгада 1‑я Дрысенская, партызанская брыгада 2‑я Дрысенская, партызанская брыгада імя К. К. Ракасоўскага (Віцебскай і Вілейскай абласцей), партызанская брыгада Асвейская імя М. В. Фрунзэ, партызанская брыгада «За Савецкую Беларусь» (Віцебскай вобласці); выдавалася падпольная газета «Патрыёт Радзімы», орган Дрысенскага падпольнага райкама КП(б)‌Б.

Партызаны поўнасцю кантралявалі дарогу Полацк — Дрыса, 4 жніўня 1942 г. за 20 км ад горада ўзарвалі 110‑метровы мост цераз Дрысу на дарозе Полацк — Даўгаўпілс (гл. Дрысенская аперацыя 1942 г.).

Жыхары раёна ў 1942 г. перадалі ў фонд Чырвонай арміі 375 тыс. руб.

Горад вызвалены 12 ліпеня 1944 г. воінамі 332‑й стралковай дывізіі (палкоўнік Ц. Ф. Ягошын) 83‑га стралковага корпуса 4‑й ударнай арміі 2‑га Прыбалтыйскага фронту ў ходзе Рэжыцка-Дзвінскай аперацыі 1944 г.

У Верхнядзвінску знаходзяцца:

• магіла невядомага савецкага воіна; магіла ахвяр фашызму — вязняў гета (на пахаваннях пастаўлены помнікі);

• мемарыяльны комплекс «Памяць» у гарадскім скверы, які ўключае брацкія магілы савецкіх воінаў і пагранічнікаў (на пахаваннях пастаўлены помнікі), а таксама Алею Герояў, дзе размешчаны 8 стэл з партрэтамі Герояў Савецкага Саюза А. М. Бурака, С. А. Забагонскага, І. К. Захарава, І. М. Кабзуна, Э. В. Лаўрыновіча, І. А. Макіёнка, М. М. Мядзеля, Н. В. Траян;

• мемарыяльны комплекс ахвярам фашызму, спаленым вёскам, воінам-вызваліцелям і землякам (у в. Яніна, за 1 км ад горада);

• мемарыяльная дошка ў гонар вызвалення горада і раёна.