Партыза́нская брыга́да

Асноўная форма злучэння партызанскіх атрадаў, якія дзейнічалі ў гады Вялікай Айчыннай вайны на тэрыторыі, акупіраванай нямецка-фашысцкімі захопнікамі.

Аб’яднанне партызанскіх атрадаў у брыгады выклікана разгортваннем усенароднага партызанскага руху. Яно дало магчымасць шырока весці наступальныя дзеянні, асабліва на камунікацыях праціўніка, павысіць баявую актыўнасць атрадаў, іх ініцыятыву, узаемадапамогу, эфектыўна выкарыстоўваць радыёсувязь, наладжваць забеспячэнне партызан з савецкага тылу зброяй, боепрыпасамі.

На Беларусі першае падобнае да брыгады злучэнне партызанскіх атрадаў — «гарнізон Ф. I. Паўлоўскага» — створана ў студзені 1942 г. у Акцябрскім раёне. У красавіку 1942 г. створаны брыгады 1‑я Беларуская і «Аляксея» на базе атрадаў, якія дзейнічалі ў Суражскім раёне і сумежных з ім раёнах Віцебскай вобласці. Усяго на тэрыторыі Беларусі ў Вялікую Айчынную вайну дзейнічала 199 партызанскіх брыгад і 14 палкоў, якія пасля злучэння з Чырвонай арміяй вызначаны Беларускім штабам партызанскага руху (БШПР) як брыгады.

Брыгады былі атраднага (часам батальённага) складу, уключалі пераважна 3–⁠7 атрадаў, мелі ад некалькіх соцень да некалькіх тысяч байцоў.

Структурную асаблівасць мелі брыгады, створаныя ў лістападзе 1942 — сакавіку 1943 г. Клічаўскім аператыўным цэнтрам, у якіх адзін з атрадаў быў галаўным, а яго камандаванне і штаб адначасова былі камандаваннем і штабам брыгады.

Кіраўніцтва брыгады звычайна складалася з камандзіра, камісара, начальніка штаба, намесніка камандзіра па разведцы, дыверсіях, намесніка камандзіра па забеспячэнні, начальніка медыцынскай службы, намесніка камісара па камсамоле. У большасці брыгад былі штабныя роты, ці ўзводы сувязі, аховы, радыёстанцыя, падпольныя друкарні, у многіх — свае шпіталі, майстэрні па рамонце зброі і маёмасці, узводы баявога забеспячэння, пасадачныя пляцоўкі для самалётаў. Брыгады мелі зоны баявой дзейнасці, асноўныя і запасныя базы, стваралі вузлы супраціўлення, заставы, сістэму апорных і назіральных пунктаў, разгалінаваную сетку сувязных, схаваныя рэзервы, атрады і групы мясцовай самаабароны, сямейныя атрады і лагеры, наладжвалі прамысловую вытворчасць, якая задавальняла патрэбы партызан і насельніцтва.

Баявую і палітычную дзейнасць партызанскіх брыгад на акупіраванай тэрыторыі Беларусі накіроўвалі ЦК КП(б)‌Б, Цэнтральны штаб партызанскага руху (ЦШПР) і Беларускі штаб партызанскага руху (БШПР), падпольныя абкамы, райкамы і міжрайкамы партыі.

Брыгадная форма арганізацыі партызанскіх сіл паспяхова вытрымала выпрабаванне ў барацьбе з нямецка-фашысцкімі захопнікамі.