Мемарыял пагранічнікам у горадзе Гродна.
Дата стварэння: 14.04.2023 11:03:51
Дата змены: 17.09.2024 12:17:35
Гро́дзенскія абаро́нчыя баі́ 1941 г.
Абарончыя баі ў раёне г. Гродна 22–26 чэрвеня 1941 г. у час Вялікай Айчыннай вайны. Вызначаюцца баі на дзяржаўнай мяжы ў паласе 68‑га Гродзенскага ўмацаванага раёна (УРа), контрудар 29‑й танкавай дывізіі ў раёне в. Канюхі і наступленне на Гродна 24–26 чэрвеня з паўднёва-ўсходняга кірунку.
Напярэдадні вайны ў Гродне і наваколлях дыслацыраваліся часці савецкай 3‑й арміі пад камандаваннем генерал-лейтэнанта В. І. Кузняцова. У склад арміі ўваходзілі часці 4‑га стралковага корпуса (27‑я, 56‑я і 85‑я стралковыя дывізіі), 11‑га механізаванага корпуса (29‑я і 33‑я танкавыя, 204‑я матарызаваная дывізіі), 68‑га Гродзенскага УРа (9‑ы і 10‑ы асобныя кулямётна-артылерыйскія батальёны), 11‑й змяшанай авіядывізіі, 6‑й супрацьтанкавай артылерыйскай брыгады. Мяжу ў паласе арміі прыкрывалі заставы 86‑га Аўгустоўскага памежнага атрада. Задачай арміі было прыкрыць лідскі, гродзенскі і беластоцкі кірункі моцнай абаронай Гродзенскага УРа і палявых умацаванняў на фронце Капчамесціс — Граева.
Пасля артылерыйскага ўдару па часцях 56‑й стралковай дывізіі перайшлі ў наступленне 3 пяхотныя дывізіі 8‑га армейскага корпуса вермахта, якому было дадзена 14 дывізіёнаў артылерыі буйнога калібру. На поўнач ад Гродна, на стыку з Прыбалтыйскай акругай, перадавыя атрады праціўніка са складу 161‑й пяхотнай дывізіі выйшлі да р. Нёман у 7 гадзін 30 хвілін раніцы. Часці 56‑й стралковай дывізіі былі размешчаны па фронце працягласцю больш за 50 км; сувязь паміж імі і штабам злучэння ажыццяўлялася па дзяржаўных паветраных лініях сувязі, якія неўзабаве былі выведзены са строю. Да 8 гадзін нямецкая пяхота прарвалася да каманднага пункта 56‑й дывізіі ў в. Свяцк і штаб пачаў адступленне. Участак прыкрыцця, які павінна была абараняць 56‑я дывізія, перастаў існаваць. У некалькіх месцах акружаныя падраздзяленні працягвалі адбіваць атакі. Каля в. Краснае ўвесь дзень 22 чэрвеня баі вёў 2‑і батальён 37‑га стралковага палка. З мэтай пазбегнуць акружэння батальён стаў адыходзіць і да вечара 23 чэрвеня апынуўся ў раёне г. Саколка (цяпер Сакулка, Польшча).
Арганізаваны і стойкі адпор немцы атрымалі на Аўгустоўскім канале — там, дзе трымалі абарону 213‑ы стралковы полк і 9‑ы асобны кулямётна-артылерыйскі батальён. Іх падтрымлівалі 247‑ы гаўбічны полк, дывізіён 113‑га лёгкаартылерыйскага палка і 38‑ы разведвальны батальён. Нягледзячы на гераічнае супраціўленне, пасля поўдня 28‑я пяхотная дывізія праціўніка прарвала абарону на рубяжы Гродзенскага ўмацаванага раёна і, абышоўшы г. п. Сапоцкін з поўдня і поўначы, пачала прасоўвацца ў бок Гродна. На правым беразе Нёмана войскі праціўніка сустрэў 184‑ы стралковы полк, які ў выніку бою быў разгромлены. Далей 161‑я пяхотная дывізія вермахта фарсіравала Нёман каля в. Гожа і пачала прасоўвацца на в. Азёры.
Блакіраваўшы ачагі супраціўлення дробных рэшткавых груп 56‑й дывізіі, пяхотныя часці вермахта рухаліся на Гродна. З мэтай ліквідацыі прарыву ў баявыя дзеянні быў уведзены 11‑ы механізаваны корпус (генерал-маёр М. Г. Хацкілевіч) з задачай сустрэчным ударам разграміць варожыя войскі і выйсці на рубеж Сапоцкін — дзяржаўная мяжа. Танкавыя дывізіі корпуса дыслацыраваліся ў Гродне (29‑я) і Саколцы (33‑я), матарызаваная (204‑я) дывізія і штаб — у г. Ваўкавыск. Першы з Гродна ў паўночна-заходнім кірунку раніцай 22 чэрвеня выступіў 29‑ы разведвальны батальён. У раёне Канюхі — Лабна-Агароднікі батальён прыняў бой з перадавым атрадам 8‑й пяхотнай дывізіі вермахта, якая непасрэдна наступала на Гродна. Нямецкія часці перайшлі да абароны і адбілі атаку бранятэхнікі разведвальнага батальёна. У 10 гадзін раніцы пачаўся рух танкавых палкоў 29‑й танкавай дывізіі: 57‑ы полк (маёр І. Р. Чарапкін) наступаў у кірунку Лабна-Агароднікі — Канюхі — Гінавічы — Галынка; 59‑ы полк (маёр В. С. Ягораў) — у кірунку Польныя Багатыры — Ліпшчаны — Рыгалаўка (цяпер Рыгалуўка, Польшча) — Сялко (цяпер Сюлка, Польшча). Пад поўдзень 57‑ы танкавы полк выйшаў на рубеж Навумавічы — Лабна-Агароднікі і ў раёне Канюхоў уступіў у бой з часцямі праціўніка, якія занялі абарону і мелі значную колькасць супрацьтанкавай артылерыі, уключаючы штурмавыя гарматы (від самаходных артылерыйскіх установак). Атака на нямецкія пазіцыі працягвалася некалькі гадзін. Савецкім танкістам удалося прасунуцца да мяжы Перстунь — Галынка, дзе яны падвергліся агню варожай артылерыі і налётам авіяцыі. Панёсшы вялікія страты ў тэхніцы і асабовым складзе, вечарам 22 чэрвеня па загадзе камандзіра дывізіі 57‑ы танкавы полк адступіў да Гродна.
У бой з палком 256‑й пяхотнай дывізіі 20‑га армейскага корпуса вермахта, які заняў пазіцыі ў раёне Сялко — Ліпшчаны, уступіў 59‑ы танкавы полк. У баі прыняла ўдзел некалькі танкаў КВ‑2 і Т‑34. Супраць савецкіх танкістаў немцы прымянілі супрацьтанкавую артылерыю і авіяцыю. З вялікімі стратамі 59‑ы танкавы полк адступіў да Гродна.
На паўднёва-заходняй ускраіне горада па ўсходнім беразе р. Ласосна абарону занялі 29‑ы мотастралковы і 29‑ы артылерыйскі палкі 29‑й танкавай дывізіі.
У 2‑й палове дня 22 чэрвеня фашысцкія войскі выйшлі на подступы да Гродна. Для абароны горада былі разгорнуты падраздзяленні 85‑й стралковай і 204‑й матарызаванай дывізій. Па загадзе камандуючага 3‑й арміяй 103‑і і 141‑ы стралковыя палкі, 167‑ы лёгкі і 223‑і гаўбічны артылерыйскія палкі рушылі на паўднёва-заходнюю ўскраіну Гродна і занялі абарону па Ласосне. Каля в. Пышкі абарону занялі курсанты школы памежнікаў (маёр Б. С. Зіноўеў). Загараджальны агонь па самалётах праціўніка вёў 346‑ы зенітны дывізіён (капітан Гамбалеўскі), збіўшы 22 чэрвеня 6 нямецкіх бамбардзіроўшчыкаў. З поўначы Гродна прыкрылі 59‑ы стралковы полк (палкоўнік З. З. Цярэнцьеў) і 74‑ы разведвальны батальён. Падраздзяленні 204‑й дывізіі (126‑ы танкавы полк, 700‑ы і 706‑ы матарызаваныя палкі) занялі абарону на рубяжы Солы — Ласосна — Новікі — чыгунка Гродна — Беласток.
Пад пагрозай поўнага акружэння вечарам 22 чэрвеня камандуючы 3‑й арміяй генерал-лейтэнант В. І. Кузняцоў аддаў загад аб адступленні з Гродна на рубеж Котра — Свіслач — Лунна. Склады гаруча-змазачных матэрыялаў і боепрыпасаў, чыгуначны мост праз Нёман былі ўзарваныя; частка параненых і членаў сем’яў вайскоўцаў была эвакуіравана з Гродна. Шашэйны мост быў часткова пашкоджаны. У далейшым нямецкія сапёры аднавілі яго. Прыкрываючы адыход савецкіх часцей, на пазіцыях на паўднёвы захад ад Гродна засталіся 204‑я матарызаваная дывізія і 57‑ы танкавы полк.
Раніцай 23 чэрвеня ў Гродна ўступілі перадавыя падраздзяленні 8‑й пяхотнай дывізіі вермахта. На працягу дня нямецкія часці цалкам авалодалі горадам. Працягнулі наступленне па паўночным беразе Нёмана ў кірунку Скідзель — Ліда 28‑ы і 38‑ы пяхотныя палкі, 8‑ы разведвальны батальён; 84‑ы пяхотны полк умацаваўся на ўсходняй і паўднёва-ўсходняй ускраінах горада, адбіваючы атакі савецкіх падраздзяленняў, якія прыкрывалі адыход 3‑й арміі. Уздоўж Ласосны ад в. Бакуны да в. Каробчыцы пазіцыі заняў узмоцнены полк 256‑й пяхотнай дывізіі вермахта.
У адпаведнасці з загадам камандуючага Заходнім фронтам генерала арміі Д. Р. Паўлава аб арганізацыі контрудару 23 чэрвеня ў штаб 10‑й арміі прыбыў 1‑ы намеснік камандуючага фронтам генерал-лейтэнант І. В. Болдзін. Планавалася, што ў конна-механізаваную групу, якую ён узначаліў, павінны ўвайсці: 6‑ы механізаваны (генерал-маёр М. Г. Хацкілевіч), 6‑ы кавалерыйскі (генерал-маёр І. С. Нікіцін) карпусы 10‑й арміі і 11‑ы механізаваны (генерал-маёр Д. К. Маставенка) корпус 3‑й арміі. Аднак пастаянныя ўдары авіяцыі праціўніка і іншыя цяжкія абставіны не дазволілі І. В. Болдзіну своечасова перадыслацыраваць злучэнні 10‑й і 3‑й армій і стварыць моцную ўдарную групу войскаў. Войскі групы панеслі вялікія страты. Сярод тых, хто загінуў, былі многія военачальнікі, у т. л. генерал-маёр М. Г. Хацкілевіч (гл. таксама Беластока абарона 1941 г.).
У ноч з 23 на 24 чэрвеня камандуючы 3‑й арміяй генерал-лейтэнант В. І. Кузняцоў атрымаў загад аб наступе ўсімі сіламі арміі ў кірунку Гродна, аб авалоданні горадам і выхадзе да гарадоў Мяркінэ і Друскінінкай (Літва). Большасць падраздзяленняў 85‑й стралковай і 29‑й танкавай дывізій знаходзілася ў гэты час на адлегласці 30–40 км ад Гродна. Для ўдзелу ў наступе ім прыйшлося здзейсніць марш па адкрытай тэрыторыі пад бесперапыннымі авіяналётамі праціўніка.
Баі за Гродна праходзілі на паўднёвай і паўднёва-ўсходняй ускраінах горада 24–26 чэрвеня і вызначаліся сваёй жорсткасцю. З прычыны перавагі нямецкай авіяцыі, недахопу паліва, боепрыпасаў контрудар у раёне Гродна не дасягнуў мэты. У ноч з 26 на 27 чэрвеня савецкія войскі пачалі адыход на ўсход у кірунку Масты — Ваўкавыск.
