Бяро́за

Горад, цэнтр Бярозаўскага раёна Брэсцкай вобласці, на р. Ясельда. За 98 км на паўночны ўсход ад Брэста; чыгуначная станцыя Бяроза-Картузская (на лініі Брэст — Мінск); на аўтадарозе Брэст — Мінск.

У 1939 г. у Бярозе было 5 тыс. жыхароў.

З 1940 г. цэнтр раёна.

У гады Вялікай Айчыннай вайны

У першыя дні вайны на рубяжы Ясельды ў раёне Бярозы жорсткія абарончыя баі вялі савецкія воіны са складу 205‑й матарызаванай дывізіі, 14‑га механізаванага і 28‑га стралковага карпусоў 4‑й арміі супраць намнога большых сіл праціўніка. Савецкія лётчыкі 24–25 чэрвеня 1941 г. нанеслі ўдар па наземных войсках праціўніка, збілі больш за 10 самалётаў.

Бяроза акупіравана 23 чэрвеня 1941 г. Нямецка-фашысцкія захопнікі ў створаным імі гета загубілі больш за 7 тыс. чалавек.

На чыгуначнай станцыі Бяроза-Картузская дзейнічала падпольная камсамольская арганізацыя (гл. Блудзенскае камсамольска-маладзёжнае падполле), у раёне — Бярозаўскі антыфашысцкі камітэт (з чэрвеня 1942). У горадзе і раёне дзейнічалі Бярозаўскія падпольныя райкамы КП(б)‌Б (снежань 1943 — 12.7.1944) і ЛКСМБ (1.9.1943 — 12.7.1944), партызанскія брыгады імя Ф. Э. Дзяржынскага, імя П. К. Панамарэнкі, імя Я. М. Свярдлова, «Савецкая Беларусь», асобныя партызанскія атрады 345‑ы, 347‑ы, імя М. А. Шчорса, імя С. М. Будзённага, імя К. Я. Варашылава, імя Р. І. Катоўскага, «Сцяг»; выдавалася падпольная газета «Пламя».

Бяроза вызвалена 15 ліпеня 1944 г. воінамі 48‑й гвардзейскай стралковай дывізіі (генерал-маёр Г. М. Корчыкаў) 20‑га стралковага корпуса 28‑й арміі 1‑га Беларускага фронту ў ходзе наступлення на брэсцкім напрамку.

У Бярозе — брацкая магіла савецкіх воінаў і партызан, магіла ахвяр фашызму, на якіх пастаўлены помнікі;

помнік савецкім лётчыкам;

за 5 км ад горада, каля в. Смалярка, — помнік ахвярам фашызму — вязням Бярозаўскага гета.