Флора і расліннасць
- Флора
- Грыбы
- Лішайнікі
- Водарасці
- Ахова расліннага свету. Рэдкія і ахоўныя віды раслін. Чырвоная кніга Рэспублікі Беларусь
- Расліннасць. Геабатанічнае раяніраванне Беларусі
- Лясныя экасістэмы і лясныя рэсурсы
- Лугавыя экасістэмы
- Балотныя экасістэмы
- Водныя экасістэмы
- Раслінныя рэсурсы
- Асноўныя пагрозы разнастайнасці расліннага свету
Грыбы
Дата стварэння: 03.09.2025 15:27:53
Дата змены: 03.09.2025 15:27:53
Грыбы (лац. Fungi, Mycota або Mycetalia) — эўкарыятычныя арганізмы, якія спалучаюць у сабе некаторыя прыкметы як раслін, так і жывёл. Прыкладна да 1970–80‑х гг. грыбы лічыліся аддзелам царства раслін і характарызаваліся як ніжэйшыя расліны, якія не маюць хларафілу і сілкуюцца гетэратрофна (выкарыстоўваюць для свайго харчавання гатовыя арганічныя рэчывы). Сучасная навука падзяляе ўвесь жывы свет на 3 буйныя эколага-трафічныя групы (царствы), або экаморфы: расліны, жывёлы і грыбы. Царства грыбоў падзяляецца на 2 групы: большая частка — сапраўдныя грыбы (эўміцэты), меншая — грыбападобныя арганізмы (псеўдаміцэты). Сапраўдныя грыбы маюць самую разнастайную будову, часцей за ўсё гэта вегетатыўнае цела — міцэлій (грыбніца), звычайна септаваны (з перагародкамі) ці не, які складаецца з тонкіх галінаваных нітак (гіф), што знаходзяцца ў субстраце (пад зямлёй, у драўніне, целе расліны або жывёлы). Грыбніца мае вялікую агульную паверхню, таму праз яе асматычным шляхам усмоктваецца ежа. Буйныя, добра прыкметныя пладовыя целы грыбоў — гэта органы размнажэння, якія, як правіла, знаходзяцца над паверхняй субстрата, каб споры маглі рассяліцца на большую адлегласць.
Падцарства сапраўдных грыбоў падзяляецца на 2 групы: вышэйшыя грыбы (уключае некалькі аддзелаў — аскаміцэты, базідыяміцэты і дэйтэраміцэты) і ніжэйшыя грыбы (хітрыдыяміцэты і зігаміцэты).
Аддзел базідыяміцэтаў уключае пераважную большасць грыбоў, якія ўжываюцца чалавекам у ежу, а таксама атрутныя грыбы і многія фітапатагенныя віды, якія паразітуюць на культурных і дзікарослых раслінах.
Грыбы — адна з найбольшых па колькасці і разнастайнасці форм груп жывых арганізмаў, якая стала неад’емнай часткай усіх водных і наземных экасістэм, а таксама і ўрбанізаванага асяроддзя. Грыбы з’яўляюцца рэдуцэнтамі, раскладаюць разнастайныя арганічныя матэрыялы і таму адыгрываюць важную ролю ў экалогіі ўсёй біясферы.
Многія віды грыбоў актыўна выкарыстоўваюцца чалавекам у харчовых, гаспадарчых і медыцынскіх мэтах. Грыбы — адзін з найважнейшых аб’ектаў біятэхналогіі, прымяняюцца для вытворчасці антыбіётыкаў і іншых лекавых сродкаў, некаторых хімічных рэчываў, якія выкарыстоўваюцца ў харчовай прамысловасці і ў тэхнічных мэтах. Многія ядомыя грыбы з’яўляюцца карыснымі і пажыўнымі, часам іх называюць «раслінным мясам»: яны багатыя бялком (таксама ўтрымліваюць каля 1 % свабодных амінакіслот), вугляводамі — мікозай (спецыфічны грыбны цукар) і глікагенам (так званы жывёльны крухмал), а таксама ўтрымліваюць мінеральныя рэчывы: калій, фосфар, серу, магній, натрый, кальцый, хлор і вітамін А (каратын), вітаміны групы В, вітамін С, вялікую колькасць вітамінаў D і РР.
З другога боку, грыбы могуць наносіць і значную шкоду. Фітапатагенныя грыбы, якія ў прыродных экасістэмах звычайна не прычыняюць вялікай шкоды, здольныя выклікаць эпіфітотыі (інфекцыйныя хваробы) у сельскагаспадарчых пасадках (аграцэнозах), дрэвавых насаджэннях і ў лясах, дзе вядзецца гаспадарчая дзейнасць. У жывёл і чалавека грыбы могуць выклікаць скурныя захворванні (дэрматамікозы), а часам і пашкоджанні ўнутраных органаў (мікозы). Вельмі небяспечныя і часам прыводзяць да смяротнага зыходу атручванні атрутнымі грыбамі, а таксама мікатаксікозы — атручванні харчовымі прадуктамі, якія заражаны таксінамі мікраскапічных грыбоў. Значную шкоду прычыняе выкліканае грыбамі псаванне розных прадуктаў і матэрыялаў (біякарозія).
Нягледзячы на тое, што ў Беларусі шмат лясоў і грыбныя рэсурсы дастаткова вялікія, фларыстычныя даследаванні грыбоў да XX ст. праводзіліся эпізадычна без вызначанай сістэмы. Першая праца, што дайшла да нас, у якую былі ўключаны 17 відаў мікраскапічных грыбоў, датавана 1830 г.
Акадэмік В. Ф. Купрэвіч на базе Акадэміі навук БССР у сярэдзіне 1950‑х гг. стварыў аддзел фізіялогіі і сістэматыкі ніжэйшых раслін. Ён сфарміраваў новыя для рэспублікі навуковыя напрамкі: сістэматыка, таксанамія, геаграфія, біялогія і экалогія вышэйшых базідыяльных грыбоў, а таксама заклаў асновы гербарыя грыбоў. Менавіта з гэтага часу пачалося сістэматычнае вывучэнне грыбоў, і гэтая праца працягваецца. У 1950–70‑х гг. айчынныя міколагі сабралі і апублікавалі дадзеныя пра больш за 1 500 відаў агарыкоідных, афілафароідных грыбоў і мікраміцэтаў. У цяперашни час у Беларусі вядома больш за 4 тыс. відаў грыбоў розных сістэматычных груп і грыбападобных арганізмаў, і яшчэ каля 3 тыс. відаў будуць ідэнтыфікаваны малекулярна-генетычнымі метадамі ў бліжэйшыя гады.
У 4‑е выданне Чырвонай кнігі Рэспублікі Беларусь (2015) уключаны 34 віды грыбоў з рознай катэгорыяй нацыянальнай прыродаахоўнай значнасці і 37 відаў уключаны ў спіс прафілактычнай аховы.