Малочнатаварная ферма ў СВК «Гарадзея» Нясвіжскага раёна Мінскай вобласці

Развіццё сельскай гаспадаркі Беларусі, фарміраванне яе вытворчага напрамку і спецыялізацыі вызначаюцца спецыфікай прыродных умоў, патрэбамі насельніцтва ў прадуктах харчавання, перапрацоўчай прамысловасці — у сыравіне, мэтазгодным экспартам. Асаблівасці клімату і наяўнасць разнаякасных сельскагаспадарчых угоддзяў, у структуры якіх на лугавыя прыпадае 31–37 %, у т. л. па сельгасарганізацыях буйнатаварнага сектара — 32–39 %, з’яўляюцца найважнейшай умовай развіцця галін гадоўлі буйной рагатай жывёлы.

У краіне ствараюцца ўмовы для нарошчвання кармавой базы. У сельгасарганізацыях да 37–49 % пасяўных плошчаў заняты кармавымі культурамі. На травяністыя кармы прыпадае 5 з 8 га сельгасугоддзяў (62,6–62,8 % плошчаў), уключаных у гаспадарчы абарот буйнатаварнага сельскагаспадарчага сектара. І гэта без уліку пасеваў збожжавых і рапсу на насенне, асноўная прадукцыя і прадукцыя перапрацоўкі якіх выкарыстоўваецца для прамысловага выбару камбікармоў, а таксама ў гаспадарках на корм жывёле. Гэтыя фактары сведчаць пра наданне галоўнай ролі развіццю галін гадоўлі буйной рагатай жывёлы, паглыбленне спецыялізацыі сельгасарганізацый на вытворчасці ялавічыны і малака, на долю якіх у арганізацыях сістэмы Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчавання Рэспублікі Беларусь (Мінсельгасхарчу) у 2017–2020 гг. прыходзілася адпаведна 12,2–13,5 і 37,4–41,2 %, а ў складзе ўсёй таварнай прадукцыі жывёлагадоўлі ў 2020 г. — 73,5 %, у той час як прадукцыя свінагадоўлі і птушкагадоўлі фарміруе толькі 25,3 % грашовай выручкі жывёлагадоўлі (табліца 5).

Малочнатаварная ферма ААТ «Жураўлінае» Пружанскага раёна Брэсцкай вобласці

Гадоўля буйной рагатай жывёлы. З мэтай інтэнсіфікацыі галіны праведзены значныя работы па будаўніцтве, рэканструкцыі і тэхнічным перааснашчэнні малочнатаварных ферм, комплексаў і іншых вытворчых аб’ектаў, укараненні прагрэсіўных тэхналогій вытворчасці, умацаванні кармавой базы і інш.

Так, калі ў 2000 г. пераважаў прывязны спосаб утрымання кароў з даеннем у пераносныя вёдры або малакаправод на малочнатаварных фермах з пагалоўем ад 100 да 400 галоў дойнага статка (каля 95 %), то ў цяперашні час адбылася канцэнтрацыя пагалоўя і павелічэнне магутнасці ферм з шырокім укараненнем прамысловых тэхналогій вытворчасці, сфарміравана генетычная аснова малочнага статка з патэнцыялам больш за 8 тыс. кг малака, павысіліся агульны ўзровень культуры вытворчасці, кваліфікацыя кадраў і г. д.

Малочнатаварная ферма ААТ «Любашава» ў Ганцавіцкім раёне Брэсцкай вобласці

На 2020 г. у рэспубліцы было больш за 4 тыс. малочнатаварных ферм і комплексаў, з якіх абсталяваны даільнымі заламі і робатамі каля 1 700 аб’ектаў, дзе ўтрымліваецца амаль ⅔ пагалоўя малочных кароў і вырабляецца больш за 60 % ад усёй валавой вытворчасці малака грамадскага сектара. Сучасныя тэхналогіі вытворчасці малака на такіх фермах і комплексах пры высокім узроўні тэхналагічнай дысцыпліны дазваляюць максімальна рэалізаваць патэнцыял прадукцыйнасці кароў, садзейнічаюць пераходу малочнай гадоўлі буйной рагатай жывёлы на новы тэхналагічны ўклад.

Тыражаванню сучасных інтэнсіўных тэхналогій найбольш поўна адпавядаюць буйныя малочныя комплексы з беспрывязна-боксавым утрыманнем, аснашчаныя сучаснымі высокапрадукцыйнымі машынамі і абсталяваннем, якія дазваляюць аўтаматызаваць працаёмкія працэсы і рэзка павысіць прадукцыйнасць працы, забяспечыць больш камфортныя ўмовы ўтрымання для жывёл, прывабныя і менш працаёмкія ўмовы работы для абслуговага персаналу.

У 2010–2020 гг. у буйнатаварным сектары сельскай гаспадаркі рэспублікі было сканцэнтравана 94,7–97,9 % пагалоўя буйной рагатай жывёлы (БРЖ), у т. л. 88,4–96,1 % кароў. На 1 студзеня 2021 г. у сельгасарганізацыях налічвалася 4 201 тыс. галоў БРЖ, з іх 1 428 тыс. кароў. Больш за 98 % малака і ялавічыны сельгасарганізацыі атрымліваюць ад чорна-пярэстай жывёлы. На долю гаспадарак насельніцтва і сялянскіх (фермерскіх) гаспадарак сумарна ў 2020 г. прыходзілася да 2,1 % пагалоўя БРЖ, 3,9 % кароў, у той час як у 2005 г. — 11,3 і 23,7 % адпаведна.

Малочнатаварная ферма № 7 філіяла «Белшына-агра» ААТ «Белшына» Асіповіцкага раёна Магілёўскай вобласці

Як пры вытворчасці малака, так і пры атрыманні прадукцыі вырошчвання БРЖ сумарны ўклад сялянскіх (фермерскіх) гаспадарак і гаспадарак насельніцтва ў рэспубліканскія аб’ёмы вытворчасці не ўяўляецца важкім і складаў у 2019–2020 гг. да 3,4–3,9 і 1,8–2,1 % адпаведна. Вытворчасць прадукцыі жывёлагадоўлі ў гаспадарках гэтых катэгорый устойліва скарачаецца.

Змяніліся колькасныя суадносіны вытворчасці мяса ад усіх відаў жывёл. Так, калі ў 2000 г. на долю мяса ад буйной рагатай жывёлы прыходзілася 41,8 %, свіней і птушкі — 43,7 і 12,8 % адпаведна, а іншыя віды жывёлы займалі 1,8 %, то ў 2020 г. карціна выглядала наступным чынам: БРЖ — 32,2 %, свінні — 28,1, птушка — 39,5, іншыя віды жывёлы — 0,3 %. Падобная дынаміка тлумачыцца тым, што вытворчасць ялавічыны з’яўляецца больш інертнай галіной, чым вытворчасць свініны і мяса птушкі. Працягласць вытворчага цыкла ў гадоўлі буйной рагатай жывёлы прыводзіць да росту цаны канчатковага прадукту, што, у сваю чаргу, адбіваецца на аб’ёмах спажывання ялавічыны.

Задача павелічэння вытворчасці ялавічыны ў рэспубліцы можа быць паспяхова вырашана пры арганізацыі і ўкараненні ў вытворчасць навукова абгрунтаваных заатэхнічных прыёмаў вырошчвання і інтэнсіўнага адкорму маладняку. Найважнейшымі фактарамі пры гэтым з’яўляюцца трывалая кармавая база, паўнавартаснае і збалансаванае кармленне жывёл і дакладная тэхналогія вытворчасці прадукцыі.

У сялянскіх (фермерскіх) гаспадарках і гаспадарках насельніцтва мэтазгодна развіваць авечкагадоўлю, зверагадоўлю, пчалярства, конегадоўлю. У прыватным сектары ў асноўным сканцэнтравана пагалоўе авечак і коней (з 2010 па 2020 тут было на ўзроўні 85–89 і 60–61 % ад іх колькасці па ўсіх катэгорыях гаспадарак).

Дзяржаўнай праграмай развіцця аграрнага бізнесу ў Рэспубліцы Беларусь на 2021–2025 гады прадугледжана дасягненне ўсімі катэгорыямі гаспадарак аб’ёмаў вытворчасці малака да 2025 г. на ўзроўні не менш за 9 200 тыс. т, яек — 3 620 млн штук, аб’ёмаў вытворчасці (вырошчвання) свіней — 566 тыс. т, БРЖ — 713 тыс. т, птушкі — 772 тыс. т. Названыя аб’ёмы (за выключэннем птушкі) з’яўляюцца вельмі напружанымі для сельскай гаспадаркі адносна дынамікі развіцця ў 2010–2020 гг. (табліца 6) і патрабуюць стварэння новай вытворча-тэхналагічнай платформы для развіцця жывёлагадоўлі.

Свінакомплекс у ААТ «Александрыйскае» Шклоўскага раёна Магілёўскай вобласці

Свінакомплекс «Бакінічы» ў Пінскім раёне Брэсцкай вобласці

У цэху інкубацыі ЗАТ «Агралінк» Быхаўскага раёна Магілёўскай вобласці

Філіял «Сервалюкс Агра» ЗАТ «Сервалюкс» Магілёўскага раёна. Клетачнае ўтрыманне птушкі

Свінагадоўля — адна з эканамічна выгадных галін; біялагічныя магчымасці жывёл (шматплоднасць, скараспеласць, вялікі забойны выхад і інш.), а таксама арганізацыйна-эканамічныя асаблівасці галіны (хуткая абарачальнасць статка, спажыванне высокатранспартабельных кармоў і інш.) дазваляюць вырабляць свініну ў вялікай колькасці на аснове інтэнсіўных тэхналогій.

Перспектывы развіцця галіны звязаны з развіццём яе ў буйнатаварным сектары. Свінагадоўля прыстасавана да спецыялізацыі і канцэнтрацыі вытворчасці, высокага ўзроўню механізацыі, забяспечваючы больш нізкія ўдзельныя расходы рэсурсаў і хуткую абарачальнасць капітальных укладанняў.

Стратэгія развіцця свінагадоўлі заключаецца ў павышэнні эфектыўнасці работы комплексаў па вырошчванні і адкорме свіней, заснаванай на паўнавартасным забеспячэнні пагалоўя кармамі, правядзенні рэканструкцыі вытворчых будынкаў з укараненнем энергазберагальных тэхналогій і абсталявання для ўтрымання і кармлення свіней, удасканаленні селекцыйнай работы шляхам развядзення спецыялізаваных мясных парод свіней, павелічэнні захаванасці прыплоду і цеснай інтэграцыі камбікормавых прадпрыемстваў і жывёлагадоўчых комплексаў.

Арыенцірам павінны служыць паказчыкі, даступныя масавай вытворчасці: атрыманне ад маткі 20–25 парасят на год, сярэднясутачны прырост маладняку на адкорме — 800–1 000 г пры затратах корму не больш за 3 к. адз/кг.

Птушкагадоўля. Як і ва ўсім свеце, прамысловая птушкагадоўля з’яўляецца галіной сельскай гаспадаркі краіны, што найбольш інтэнсіўна развіваецца, адной з крыніц стабільнага забеспячэння насельніцтва птушкагадоўчай прадукцыяй, якая дае магчымасць цалкам задавальняць попыт насельніцтва ў яйках і мясе птушкі, а таксама частку тавару экспартаваць. Галіна ўключае развядзенне курэй, індычак, качак, гусей і г. д.; па канверсіі корму мясная птушкагадоўля пераўзыходзіць усе іншыя жывёлагадоўчыя галіны. На вытворчасць 1 кг мяса бройлераў затрачваецца кармоў у 2–4 разы менш, чым на такую ж колькасць свініны і ялавічыны.

У 2020 г. у гаспадарках усіх катэгорый налічвалася 43 млн галоў птушкі (+38,3 % да 2010), атрымана 3 495 млн штук яек і 694 тыс. т мяса; доля сельгасарганізацый у іх вытворчасці склала 82,8 і 98,2 % адпаведна.

Аналіз асноўных паказчыкаў па галінах жывёлагадоўлі ў буйнатаварным сектары паказаў, што сельгасарганізацыі не забяспечвалі ў 2010 —2019 гг. такой імклівай дынамікі ў нарошчванні аб’ёмаў вытворчасці, як у перыяд 2000 —2010 гг. (да 7,9 % штогадовага росту па малаку, 3,9 і 3,3 % адпаведна па прадукцыі вырошчвання БРЖ і свіней); табліцы 7, 8, 9. Надой малака ў 2015–2019 гг. у сярэднім забяспечваўся ў 4,9–5 тыс. кг, прыбаўленне ў вазе свіней — у 570–610 г за суткі, БРЖ — 570–600 г. У 2020 г. дасягнуты рост прадукцыйнасці кароў, БРЖ і свіней на вырошчванні і адкорме адпаведна на 5,4, 5,3 і 2,5 %. Эканоміка развіцця гэтых галін няўстойлівая, хоць узровень рэнтабельнасці рэалізаванай прадукцыі па сельгасарганізацыях сістэмы Мінсельгасхарчу праглядаецца крыху лепшым адносна ўсёй сукупнасці сельгасарганізацый (рыс. 1–3)

Нізкая інавацыйная актыўнасць айчыннай жывёлагадоўлі абумоўлена прымяненнем устарэлых тэхналогій, недасканалых метадаў і форм арганізацыі вытворчасці і кіравання, адсутнасцю адпрацаваных механізмаў укараняльнай дзейнасці, якая адпавядае рыначнай эканоміцы, сістэмы навукова-тэхнічнай інфармацыі, апрабаванай схемы ўзаемадзеяння з навуковымі ўстановамі і ўкараняльнымі структурамі.

Зніжэнне матэрыяльных, працоўных і энергетычных затрат, кармавых рэсурсаў на вытворчасць адзінкі прадукцыі — стратэгія далейшага развіцця жывёлагадоўлі, якая павінна стаць высокатэхналагічным навукаёмістым відам эканамічнай дзейнасці з нізкім узроўнем ручной працы і шырокім выкарыстаннем рабатызаванай вытворчасці.