Аграпрамысловы комплекс

Малыя формы гаспадарання

Дата стварэння: 21.05.2024 15:06:11

Дата змены: 13.02.2025 14:29:06

На авечкагадоўчай ферме прадпрыемства «Істэрн Шып». Лагойскі раён Мінскай вобласці

На авечкагадоўчай ферме прадпрыемства «Істэрн Шып». Лагойскі раён Мінскай вобласці

Яблыневы сад ТАА «Мой сад». Стаўбцоўскі раён Мінскай вобласці

Яблыневы сад ТАА «Мой сад». Стаўбцоўскі раён Мінскай вобласці

Малыя формы гаспадарання ў сельскай гаспадарцы прадстаўлены:  

  • суб’ектамі малога прадпрымальніцтва, асноўным відам дзейнасці якіх з’яўляецца вытворчасць сельскагаспадарчай прадукцыі;

  • формамі гаспадарча-працоўнай (непрадпрымальніцкай) дзейнасці грамадзян, якія ажыццяўляюць вядзенне асабістых падсобных гаспадарак, калектыўнага садаводства, агародніцтва і жывёлагадоўлі.

Сялянскія (фермерскія) гаспадаркі [С(Ф)Г] з’яўляюцца самымі масавымі прадстаўнікамі ў сферы малога прадпрымальніцтва ў сельскай гаспадарцы. Вопыт развіцця фермерства сведчыць, што яно з’яўляецца адным з тых сектараў аграрнай эканомікі, якія дынамічна развіваюцца. На 1 студзеня 2021 г. зарэгістравана 3 462 сялянскія (фермерскія) гаспадаркі, 3 001 з іх ажыццяўляла сельскагаспадарчую дзейнасць.

Агульная плошча зямель у фермерскім сектары за перыяд з 1995 па 2020 г. пашырылася да 291,2 тыс. га, або ў 3,7 раза. На адну фермерскую гаспадарку прыпадае ў сярэднім каля 97 га зямлі, у т. л. сельскагаспадарчых угоддзяў — 82,4 га, раллі — 56,8 га (табліца 11).

Табліца 11. Дынаміка землекарыстання, пасяўных плошчаў, пагалоўя сельскагаспадарчых жывёл і вытворчасці сельскагаспадарчай прадукцыі ў фермерскіх гаспадарках за 1991–2020 гг.

Паказчык

Год

2020 у % да 1991 і 2015

1991

1995

2000

2005

2010

2015

2019

2020

Колькасць землекарыстальнікаў

на канец года, адзінак

757

3 030

2 525

2 204

2 149

2 500

2 794

3 001

у 3,9 раза

120

Агульная плошча зямель на канец года — усяго, тыс. га

15,6

62,3

76,6

148,6

131,9

186,6

248,6

291,2

у 18,6 раза

156

У т. л.:

сельгасугоддзі

ралля

13,5

9,1

53,1

43,5

72,1

58,5

130,5

92,8

115,3

85,4

162,2

116,7

213,9

150,7

247,4

170,6

у 18,3 раза

у 18,7 раза

152,5

156,2

Сярэдні памер зямельнага ўчастка на адну гаспадарку, га

Усіх зямель

20,6

20,6

30,3

67,4

61,4

74,6

89

97

у 4 разы

130

Сельгасугоддзяў

17,8

17,5

28,5

59,2

53,7

64,9

76,6

82,4

у 5,1 раза

126,9

Раллі

12

14,4

23,2

42,1

39,7

46,7

53,9

56,8

у 5 разоў

121,6

Пасяўныя плошчы — усяго, тыс. га

4

42,8

50,9

82

75,3

109,4

140,1

167

у 5,2 раза

112

Валавая вытворчасць сельскагаспадарчай прадукцыі, тыс. т

Збожжавыя і зернебабовыя

3,4

56,4

47,4

87,6

95,3

152,5

200,9

295,2

у 8,6 раза

193,6

Бульба

6,2

44,2

69,3

79,9

154

365

448,5

390,3

у 8,2 раза

106,9

Агародніна

0,4

6,3

32

59,7

142,1

266

379,8

353,1

у 8,7 раза

132,1

Плады і ягады

0,7

6,2

27,3

82,3

95,3

349,1

Малако

1,2

8

6

26,4

14,1

17,5

28

31,4

у 2,6 раза

179,4

Яйкі, млн штук

13

9,2

3,5

1,5

1,9

1,1

7,5

63,2

Рэалізацыя жывёлы і птушкі ў жывой вазе

0,8

3,2

2

5,6

7,5

10,9

11,5

12,5

у 1,5 раза

114,7

Асноўным напрамкам вытворчай дзейнасці фермерскіх гаспадарак з’яўляецца сфера раслінаводства, на долю якой прыпадае 90,4 % ад усёй вырабленай імі прадукцыі (табліца 12). Лідзіруючае месца пры гэтым займае вытворчасць бульбы і агародніны. Сектар вытворчасці прадукцыі жывёлагадоўлі складае 9,6 %, дзе асноўнае месца адводзіцца малаку — 3,9 %.

Табліца 12. Структура прадукцыі сельскай гаспадаркі ў фермерскім сектары ў 2020 г.

Від прадукцыі

Доля ад агульнага аб’ёму вытворчасці, %

Бульба, агародніна

41,8

Збожжавыя культуры

17,6

Тэхнічныя культуры

5,4

Садавіна і ягады

12,8

Іншая прадукцыя раслінаводства

12,8

Вырошчванне жывёлы і птушкі

5,1

Малако

3,9

Яйкі

0,2

Іншая прадукцыя жывёлагадоўлі

0,4

Збор календулы ў ААА «Экстракт». Дзяржынскі раён Мінскай вобласці

Збор календулы ў ААА «Экстракт». Дзяржынскі раён Мінскай вобласці

Афрыканскія страусы на беларускай зямлі

Афрыканскія страусы на беларускай зямлі

Тэхнічнае (транспартнае) аснашчэнне сялянскіх (фермерскіх) гаспадарак па стане на 1 студзеня 2021 г. прадстаўлена наступнымі асноўнымі відамі: трактары, грузавыя аўтамабілі і камбайны — 4 066, 845 і 802 адзінкі адпаведна. Забеспячэнне такой тэхнікай і абсталяваннем ажыццяўляецца шляхам прамога продажу па дагаворах з заводамі-вытворцамі (іх прадстаўнікамі), а таксама на льготных умовах у рамках дзеючых нарматыўных прававых актаў: Указа Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 2 красавіка 2015 г. № 146 «Аб фінансаванні закупкі сучаснай тэхнікі і абсталявання»; пастановы Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 13 лістапада 2002 г. № 1563 «Аб крэдытаванні закупкі трактароў, сельскагаспадарчых машын і абсталявання айчыннай вытворчасці».

Сялянскія (фермерскія) гаспадаркі як галоўныя прадстаўнікі малога аграбізнесу маюць права на шэраг прэферэнцый. У прыватнасці, за кошт сродкаў рэспубліканскага бюджэту фінансуюцца работы па ўстанаўленні меж зямельных участкаў, будаўніцтве дарог, ліній электраперадачы, аб’ектаў вода- і газазабеспячэння, тэлефоннай сувязі, а таксама меліярацыі зямель (табліца 13).

Табліца 13. Фінансаванне сялянскіх (фермерскіх) гаспадарак у рамках рэалізацыі Дзяржаўнай праграмы развіцця аграрнага бізнесу на 2016–2020 гады

Год

Усяго па падпраграмах

2016

2017

2018

2019

2020

Колькасць гаспадарак

Сума, тыс. руб.

Колькасць гаспадарак

Сума, тыс. руб.

Колькасць гаспадарак

Сума, тыс. руб.

Колькасць гаспадарак

Сума, тыс. руб.

Колькасць гаспадарак

Сума, тыс. руб.

Колькасць гаспадарак

Сума, тыс. руб.

Падпраграма 1

(пасадка пладова-ягадных культур)

4

268,4

10

461

18

865,6

13

959

16

779,6

61

3 333,6

Падпраграма 2

(развіццё селекцыі і насенняводства)

3

263,3

4

354,6

7

617,9

Падпраграма 4

(племянная справа ў жывёлагадоўлі)

7

89,1

8

199,3

6

190,2

8

741,8

7

2 234,4

36

3 454,8

Падпраграма 10

(малыя формы гаспадарання)

5

2,6

82

141,9

180

324,3

242

239,8

345

390,9

854

1 099,5

у тым ліку:

устанаўленне меж зямельных участкаў

5

2,6

81

56,2

177

134,6

241

205,3

344

320,9

848

719,6

першаснае ўладкаванне С(Ф)Г

0

0

1

85,7

3

189,7

1

34,5

1

70

6

379,9

РАЗАМ па гадах:

16

360,1

100

802,2

204

1 380,1

266

2 203,9

372

3 759,5

958

8 505,8

Жыхары аграгарадка Дварэц Лунінецкага раёна Брэсцкай вобласці займаюцца вырошчваннем клубніц

Жыхары аграгарадка Дварэц Лунінецкага раёна Брэсцкай вобласці займаюцца вырошчваннем клубніц

Сялянскія (фермерскія) гаспадаркі маюць і ўскосныя меры падтрымкі. Для іх забяспечаны асаблівы рэжым падаткаабкладання ў адпаведнасці з падатковым заканадаўствам. Яны на працягу трох гадоў з дня дзяржаўнай рэгістрацыі вызваляюцца ад выплаты ўсіх відаў падаткаў, акрамя падатку на даходы ад дзейнасці, не звязанай з сельскагаспадарчай вытворчасцю. Пасля заканчэння гэтага тэрміну падаткаабкладанне такіх гаспадарак ажыццяўляецца як і для сельскагаспадарчых прадпрыемстваў.

За фермерскімі гаспадаркамі таксама захоўваецца права перайсці на выплату адзінага падатку для вытворцаў сельскагаспадарчай прадукцыі ў адпаведнасці з падатковым заканадаўствам.

З мэтай спрашчэння бухгалтарскага ўліку і справаздачнасці ў фермерскіх гаспадарках, якія з’яўляюцца мікраарганізацыямі, прыняты Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 31 жніўня 2017 г. № 311 «Аб бухгалтарскім уліку ў сялянскіх (фермерскіх) гаспадарках». Фермерскія гаспадаркі як плацельшчыкі адзінага падатку маюць права весці бухгалтарскі ўлік, звязаны з дзейнасцю па вытворчасці сельскагаспадарчай прадукцыі, па спрошчанай форме пры ўмове выканання наступных крытэрыяў: сярэдняя колькасць работнікаў за каляндарны год складае 15 і менш чалавек; выручка ад рэалізацыі тавараў (работ, паслуг) за год не перавышае суму, эквівалентную 110 тыс. базавых велічынь.

У перспектыве сялянскія (фермерскія) гаспадаркі варта разглядаць як суб’ектаў аграпрамысловага комплексу, якія маюць інвестыцыйную прывабнасць і здольныя забяспечыць эфектыўнае выкарыстанне ўкладзеных сродкаў, высокую іх акупнасць. Фермерскі сектар мае не толькі эканамічнае, але і сацыяльнае значэнне: спрыяе развіццю сельскіх тэрыторый, стварэнню дадатковых працоўных месцаў і павышэнню даходаў у сельскай мясцовасці.

Важным сектарам аграрнай эканомікі дзяржавы з’яўляюцца асабістыя падсобныя гаспадаркі грамадзян. Яны захоўваюць сваю значнасць у задавальненні патрэб насельніцтва ў харчаванні, падтрыманні харчовай бяспекі і вырашэнні сацыяльных і эканамічных задач.

На 1 студзеня 2021 г. у рэспубліцы налічвалася 955,2 тыс. асабістых падсобных гаспадарак грамадзян. У 2020 г. насельніцтвам выраблена прадукцыі сельскай гаспадаркі на суму 3,7 млрд руб., або 16,3 % ад усёй вытворчасці ў рэспубліцы.

Агульная пасяўная плошча ў 2020 г. у асабістых падсобных і іншых гаспадарках насельніцтва ў параўнанні з 2019 г. скарацілася да 388,1 тыс. га (на 4,1 % да папярэдняга года). Зменшылася вытворчасць бульбы (на 13,7 %), агародніны (на 4,1 %). Пладоў і ягад сабрана ў гаспадарках насельніцтва 608,8 тыс. т, або 156,8 % да папярэдняга года (табліца 14).

Табліца 14. Дынаміка развіцця гаспадарак насельніцтва ў Рэспубліцы Беларусь, 1995–2020 гг.

Паказчык

Год

2020 у % да 2015

1995

2000

2005

2010

2015

2018

2019

2020

Колькасць хатніх гаспадарак у сельскай мясцовасці на канец года, тыс. адзінак

1 361,6

1 265

1 160

1 070

1 001,7

978,8

967,3

955,2

95,3

Плошча сельгасугоддзяў, тыс. га

1 466,9

1 396,2

1 245,2

924,3

809,4

755,8

712,4

666,1

82,3

Плошча раллі, тыс. га

1 009

1 022,3

885,5

682

598,3

560,7

543,3

502,9

84

Пасяўная плошча, усяго тыс. га

937,3

1 001,1

824,4

590,6

445,2

412

404,9

388,1

87,2

У т. л.:

збожжавыя і зернебабовыя

145,9

210,7

177,6

112,8

78,8

71,2

70,2

67,5

85,6

бульба

602,6

561,5

414,9

311,7

250,1

232,6

228,9

218,4

87,3

агародніна

56,5

77

70,9

63,4

47,9

46,4

45,9

44,5

92,9

кармавыя культуры

116,7

143,5

165,8

102,7

68,4

Колькасць жывёлы і птушкі на канец года, тыс. галоў

Буйная рагатая жывёла

816,1

663,1

427,1

211,1

108,4

82,6

74,1

69,1

63,7

у т. л. каровы

742

598

362,5

168,5

85,9

62,9

55,9

51,1

59,5

Свінні

1 556

1 275

1 007,2

896

429,2

336,4

306,8

287,8

67

Птушка ўсіх відаў

8 043,2

6 941,9

6 393,7

6 290,5

5 236,1

4 740,2

4 545,9

4 384,4

83,7

Валавая вытворчасць, тыс. т

Збожжавыя і зернебабовыя

302

389

587

350,3

262,7

174,2

192,7

210,8

80,2

Бульба

8 211

7 467

7 499

6 804,4

4 758,2

4 889,9

5 004,1

4 314,6

90,6

Агародніна

791

1 085

1 727

1 891,5

1 168,3

1 194,1

1 238,1

1 187,7

101,6

Плады і ягады

363*

243*

344,8*

734,2

448,2

720,3

388,3

608,8

135,8

Малако

2 000

1 814

1 494

879,1

391,8

291,2

261,8

235,1

60

Жывёла і птушка (рэалізацыя ў жывой вазе)

232,2

221,2

205,1

177,4

70

60,1

56

50,5

72,1

Яйкі, млн штук

1 391

1 220

1 179

1 139,8

863,7

609

603

592,2

68,5

*Гаспадаркі насельніцтва, уключаючы фермерскія гаспадаркі.

Скарачэнне вытворчасці сельскагаспадарчай прадукцыі ў гаспадарках насельніцтва абумоўлена змяншэннем колькасці і старэннем сельскіх жыхароў, развіццём буйной таварнай вытворчасці, даступнасцю прадуктаў харчавання, а таксама высокай працаёмкасцю вытворчасці малака і мяса на асабістых падворках. Такая тэндэнцыя характэрная і для краін з развітой рыначнай эканомікай, дзе атрыманне прадукцыі ў хатніх умовах даўно набыло аматарскі характар і не арыентавана на таварную вытворчасць.

Дзяржава садзейнічае развіццю асабістых падсобных гаспадарак шляхам аказання розных форм падтрымкі (надбаўкі да закупачных цэн, ільготнае крэдытаванне і падаткаабкладанне, стварэнне абслуговых арганізацый, задавальненне патрэб у сенажацях і пашах для асабістай жывёлы і інш.). У ААТ «Белаграпрамбанк» у 2014 г. сфарміраваны спецыяльны фонд сацыяльных праектаў на сяле, чые сродкі накіроўваюцца на выдачу льготных крэдытаў грамадзянам для вядзення асабістых падсобных гаспадарак з выплатай працэнтаў за карыстанне імі ў памеры 5 % гадавых.

З развіццём буйной вытворчасці і ростам даходаў насельніцтва тэндэнцыя да скарачэння вытворчасці сельскагаспадарчай прадукцыі ў гаспадарках насельніцтва захаваецца. Асабістыя падсобныя гаспадаркі будуць дыверсіфікавацца пераважна ў аматарскія гаспадаркі і займацца вырошчваннем кветак, дэкаратыўных раслін, аграэкатурызмам, рамяством. Перадавыя таварна-арыентаваныя формы хатніх гаспадарак пераўтворацца ў фермерскія гаспадаркі ці іншыя суб’екты прадпрымальніцкай дзейнасці.