Аграпрамысловы комплекс
- Сельская гаспадарка і харчовы сектар
- Дзяржаўная аграпрамысловая палітыка
- Асноўныя сферы АПК
- Арганізацыйна-эканамічныя пераўтварэнні сельскагаспадарчых арганізацый
- Малыя формы гаспадарання
- Харчовая і перапрацоўчая прамысловасць
- Матэрыяльна-тэхнічнае забеспячэнне сельскагаспадарчай вытворчасці
- Дзяржаўная падтрымка АПК
- Кааператыўна-інтэграцыйнае ўзаемадзеянне ў АПК
- Кіраванне ў АПК
- Сацыяльная палітыка ў вёсцы. Развіццё сельскіх тэрыторый
- Інавацыйнае развіццё АПК
- Кадравы патэнцыял АПК
- Знешні гандаль Рэспублікі Беларусь сельскагаспадарчай прадукцыяй і харчаваннем
- Харчовая бяспека
- Забеспячэнне якасці сельскагаспадарчай прадукцыі
Малыя формы гаспадарання
Дата стварэння: 21.05.2024 15:06:11
Дата змены: 13.02.2025 14:29:06
Малыя формы гаспадарання ў сельскай гаспадарцы прадстаўлены:
-
суб’ектамі малога прадпрымальніцтва, асноўным відам дзейнасці якіх з’яўляецца вытворчасць сельскагаспадарчай прадукцыі;
-
формамі гаспадарча-працоўнай (непрадпрымальніцкай) дзейнасці грамадзян, якія ажыццяўляюць вядзенне асабістых падсобных гаспадарак, калектыўнага садаводства, агародніцтва і жывёлагадоўлі.
Сялянскія (фермерскія) гаспадаркі [С(Ф)Г] з’яўляюцца самымі масавымі прадстаўнікамі ў сферы малога прадпрымальніцтва ў сельскай гаспадарцы. Вопыт развіцця фермерства сведчыць, што яно з’яўляецца адным з тых сектараў аграрнай эканомікі, якія дынамічна развіваюцца. На 1 студзеня 2021 г. зарэгістравана 3 462 сялянскія (фермерскія) гаспадаркі, 3 001 з іх ажыццяўляла сельскагаспадарчую дзейнасць.
Агульная плошча зямель у фермерскім сектары за перыяд з 1995 па 2020 г. пашырылася да 291,2 тыс. га, або ў 3,7 раза. На адну фермерскую гаспадарку прыпадае ў сярэднім каля 97 га зямлі, у т. л. сельскагаспадарчых угоддзяў — 82,4 га, раллі — 56,8 га (табліца 11).
Паказчык |
Год |
2020 у % да 1991 і 2015 |
|||||||||
1991 |
1995 |
2000 |
2005 |
2010 |
2015 |
2019 |
2020 |
||||
Колькасць землекарыстальнікаў
на канец года, адзінак |
757 |
3 030 |
2 525 |
2 204 |
2 149 |
2 500 |
2 794 |
3 001 |
у 3,9 раза |
120 |
|
Агульная плошча зямель на канец года — усяго, тыс. га |
15,6 |
62,3 |
76,6 |
148,6 |
131,9 |
186,6 |
248,6 |
291,2 |
у 18,6 раза |
156 |
|
У т. л.:
сельгасугоддзі
ралля |
13,5 9,1 |
53,1 43,5 |
72,1 58,5 |
130,5 92,8 |
115,3 85,4 |
162,2 116,7 |
213,9 150,7 |
247,4 170,6 |
у 18,3 раза у 18,7 раза |
152,5 156,2 |
|
Сярэдні памер зямельнага ўчастка на адну гаспадарку, га |
|||||||||||
Усіх зямель |
20,6 |
20,6 |
30,3 |
67,4 |
61,4 |
74,6 |
89 |
97 |
у 4 разы |
130 |
|
Сельгасугоддзяў |
17,8 |
17,5 |
28,5 |
59,2 |
53,7 |
64,9 |
76,6 |
82,4 |
у 5,1 раза |
126,9 |
|
Раллі |
12 |
14,4 |
23,2 |
42,1 |
39,7 |
46,7 |
53,9 |
56,8 |
у 5 разоў |
121,6 |
|
Пасяўныя плошчы — усяго, тыс. га |
4 |
42,8 |
50,9 |
82 |
75,3 |
109,4 |
140,1 |
167 |
у 5,2 раза |
112 |
|
Валавая вытворчасць сельскагаспадарчай прадукцыі, тыс. т |
|||||||||||
Збожжавыя і зернебабовыя |
3,4 |
56,4 |
47,4 |
87,6 |
95,3 |
152,5 |
200,9 |
295,2 |
у 8,6 раза |
193,6 |
|
Бульба |
6,2 |
44,2 |
69,3 |
79,9 |
154 |
365 |
448,5 |
390,3 |
у 8,2 раза |
106,9 |
|
Агародніна |
0,4 |
6,3 |
32 |
59,7 |
142,1 |
266 |
379,8 |
353,1 |
у 8,7 раза |
132,1 |
|
Плады і ягады |
— |
— |
— |
0,7 |
6,2 |
27,3 |
82,3 |
95,3 |
— |
349,1 |
|
Малако |
1,2 |
8 |
6 |
26,4 |
14,1 |
17,5 |
28 |
31,4 |
у 2,6 раза |
179,4 |
|
Яйкі, млн штук |
— |
13 |
9,2 |
3,5 |
1,5 |
1,9 |
1,1 |
7,5 |
— |
63,2 |
|
Рэалізацыя жывёлы і птушкі ў жывой вазе |
0,8 |
3,2 |
2 |
5,6 |
7,5 |
10,9 |
11,5 |
12,5 |
у 1,5 раза |
114,7 |
Асноўным напрамкам вытворчай дзейнасці фермерскіх гаспадарак з’яўляецца сфера раслінаводства, на долю якой прыпадае 90,4 % ад усёй вырабленай імі прадукцыі (табліца 12). Лідзіруючае месца пры гэтым займае вытворчасць бульбы і агародніны. Сектар вытворчасці прадукцыі жывёлагадоўлі складае 9,6 %, дзе асноўнае месца адводзіцца малаку — 3,9 %.
Від прадукцыі |
Доля ад агульнага аб’ёму вытворчасці, % |
Бульба, агародніна |
41,8 |
Збожжавыя культуры |
17,6 |
Тэхнічныя культуры |
5,4 |
Садавіна і ягады |
12,8 |
Іншая прадукцыя раслінаводства |
12,8 |
Вырошчванне жывёлы і птушкі |
5,1 |
Малако |
3,9 |
Яйкі |
0,2 |
Іншая прадукцыя жывёлагадоўлі |
0,4 |
Тэхнічнае (транспартнае) аснашчэнне сялянскіх (фермерскіх) гаспадарак па стане на 1 студзеня 2021 г. прадстаўлена наступнымі асноўнымі відамі: трактары, грузавыя аўтамабілі і камбайны — 4 066, 845 і 802 адзінкі адпаведна. Забеспячэнне такой тэхнікай і абсталяваннем ажыццяўляецца шляхам прамога продажу па дагаворах з заводамі-вытворцамі (іх прадстаўнікамі), а таксама на льготных умовах у рамках дзеючых нарматыўных прававых актаў: Указа Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 2 красавіка 2015 г. № 146 «Аб фінансаванні закупкі сучаснай тэхнікі і абсталявання»; пастановы Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 13 лістапада 2002 г. № 1563 «Аб крэдытаванні закупкі трактароў, сельскагаспадарчых машын і абсталявання айчыннай вытворчасці».
Сялянскія (фермерскія) гаспадаркі як галоўныя прадстаўнікі малога аграбізнесу маюць права на шэраг прэферэнцый. У прыватнасці, за кошт сродкаў рэспубліканскага бюджэту фінансуюцца работы па ўстанаўленні меж зямельных участкаў, будаўніцтве дарог, ліній электраперадачы, аб’ектаў вода- і газазабеспячэння, тэлефоннай сувязі, а таксама меліярацыі зямель (табліца 13).
Год |
Усяго па падпраграмах |
||||||||||||||
2016 |
2017 |
2018 |
2019 |
2020 |
|||||||||||
Колькасць гаспадарак |
Сума, тыс. руб. |
Колькасць гаспадарак |
Сума, тыс. руб. |
Колькасць гаспадарак |
Сума, тыс. руб. |
Колькасць гаспадарак |
Сума, тыс. руб. |
Колькасць гаспадарак |
Сума, тыс. руб. |
Колькасць гаспадарак |
Сума, тыс. руб. |
||||
Падпраграма 1 |
|||||||||||||||
(пасадка пладова-ягадных культур) |
|||||||||||||||
4 |
268,4 |
10 |
461 |
18 |
865,6 |
13 |
959 |
16 |
779,6 |
61 |
3 333,6 |
||||
Падпраграма 2 |
|||||||||||||||
(развіццё селекцыі і насенняводства) |
|||||||||||||||
— |
— |
— |
— |
— |
— |
3 |
263,3 |
4 |
354,6 |
7 |
617,9 |
||||
Падпраграма 4 |
|||||||||||||||
(племянная справа ў жывёлагадоўлі) |
|||||||||||||||
7 |
89,1 |
8 |
199,3 |
6 |
190,2 |
8 |
741,8 |
7 |
2 234,4 |
36 |
3 454,8 |
||||
Падпраграма 10 |
|||||||||||||||
(малыя формы гаспадарання) |
|||||||||||||||
5 |
2,6 |
82 |
141,9 |
180 |
324,3 |
242 |
239,8 |
345 |
390,9 |
854 |
1 099,5 |
||||
у тым ліку: |
|||||||||||||||
устанаўленне меж зямельных участкаў |
|||||||||||||||
5 |
2,6 |
81 |
56,2 |
177 |
134,6 |
241 |
205,3 |
344 |
320,9 |
848 |
719,6 |
||||
першаснае ўладкаванне С(Ф)Г |
|||||||||||||||
0 |
0 |
1 |
85,7 |
3 |
189,7 |
1 |
34,5 |
1 |
70 |
6 |
379,9 |
||||
РАЗАМ па гадах: |
|||||||||||||||
16 |
360,1 |
100 |
802,2 |
204 |
1 380,1 |
266 |
2 203,9 |
372 |
3 759,5 |
958 |
8 505,8 |
Сялянскія (фермерскія) гаспадаркі маюць і ўскосныя меры падтрымкі. Для іх забяспечаны асаблівы рэжым падаткаабкладання ў адпаведнасці з падатковым заканадаўствам. Яны на працягу трох гадоў з дня дзяржаўнай рэгістрацыі вызваляюцца ад выплаты ўсіх відаў падаткаў, акрамя падатку на даходы ад дзейнасці, не звязанай з сельскагаспадарчай вытворчасцю. Пасля заканчэння гэтага тэрміну падаткаабкладанне такіх гаспадарак ажыццяўляецца як і для сельскагаспадарчых прадпрыемстваў.
За фермерскімі гаспадаркамі таксама захоўваецца права перайсці на выплату адзінага падатку для вытворцаў сельскагаспадарчай прадукцыі ў адпаведнасці з падатковым заканадаўствам.
З мэтай спрашчэння бухгалтарскага ўліку і справаздачнасці ў фермерскіх гаспадарках, якія з’яўляюцца мікраарганізацыямі, прыняты Указ Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 31 жніўня 2017 г. № 311 «Аб бухгалтарскім уліку ў сялянскіх (фермерскіх) гаспадарках». Фермерскія гаспадаркі як плацельшчыкі адзінага падатку маюць права весці бухгалтарскі ўлік, звязаны з дзейнасцю па вытворчасці сельскагаспадарчай прадукцыі, па спрошчанай форме пры ўмове выканання наступных крытэрыяў: сярэдняя колькасць работнікаў за каляндарны год складае 15 і менш чалавек; выручка ад рэалізацыі тавараў (работ, паслуг) за год не перавышае суму, эквівалентную 110 тыс. базавых велічынь.
У перспектыве сялянскія (фермерскія) гаспадаркі варта разглядаць як суб’ектаў аграпрамысловага комплексу, якія маюць інвестыцыйную прывабнасць і здольныя забяспечыць эфектыўнае выкарыстанне ўкладзеных сродкаў, высокую іх акупнасць. Фермерскі сектар мае не толькі эканамічнае, але і сацыяльнае значэнне: спрыяе развіццю сельскіх тэрыторый, стварэнню дадатковых працоўных месцаў і павышэнню даходаў у сельскай мясцовасці.
Важным сектарам аграрнай эканомікі дзяржавы з’яўляюцца асабістыя падсобныя гаспадаркі грамадзян. Яны захоўваюць сваю значнасць у задавальненні патрэб насельніцтва ў харчаванні, падтрыманні харчовай бяспекі і вырашэнні сацыяльных і эканамічных задач.
На 1 студзеня 2021 г. у рэспубліцы налічвалася 955,2 тыс. асабістых падсобных гаспадарак грамадзян. У 2020 г. насельніцтвам выраблена прадукцыі сельскай гаспадаркі на суму 3,7 млрд руб., або 16,3 % ад усёй вытворчасці ў рэспубліцы.
Агульная пасяўная плошча ў 2020 г. у асабістых падсобных і іншых гаспадарках насельніцтва ў параўнанні з 2019 г. скарацілася да 388,1 тыс. га (на 4,1 % да папярэдняга года). Зменшылася вытворчасць бульбы (на 13,7 %), агародніны (на 4,1 %). Пладоў і ягад сабрана ў гаспадарках насельніцтва 608,8 тыс. т, або 156,8 % да папярэдняга года (табліца 14).
Паказчык |
Год |
2020 у % да 2015 |
|||||||
1995 |
2000 |
2005 |
2010 |
2015 |
2018 |
2019 |
2020 |
||
Колькасць хатніх гаспадарак у сельскай мясцовасці на канец года, тыс. адзінак |
1 361,6 |
1 265 |
1 160 |
1 070 |
1 001,7 |
978,8 |
967,3 |
955,2 |
95,3 |
Плошча сельгасугоддзяў, тыс. га |
1 466,9 |
1 396,2 |
1 245,2 |
924,3 |
809,4 |
755,8 |
712,4 |
666,1 |
82,3 |
Плошча раллі, тыс. га |
1 009 |
1 022,3 |
885,5 |
682 |
598,3 |
560,7 |
543,3 |
502,9 |
84 |
Пасяўная плошча, усяго тыс. га |
937,3 |
1 001,1 |
824,4 |
590,6 |
445,2 |
412 |
404,9 |
388,1 |
87,2 |
У т. л.:
збожжавыя і зернебабовыя |
145,9 |
210,7 |
177,6 |
112,8 |
78,8 |
71,2 |
70,2 |
67,5 |
85,6 |
бульба |
602,6 |
561,5 |
414,9 |
311,7 |
250,1 |
232,6 |
228,9 |
218,4 |
87,3 |
агародніна |
56,5 |
77 |
70,9 |
63,4 |
47,9 |
46,4 |
45,9 |
44,5 |
92,9 |
кармавыя культуры |
116,7 |
143,5 |
165,8 |
102,7 |
68,4 |
— |
— |
— |
— |
Колькасць жывёлы і птушкі на канец года, тыс. галоў |
|||||||||
Буйная рагатая жывёла |
816,1 |
663,1 |
427,1 |
211,1 |
108,4 |
82,6 |
74,1 |
69,1 |
63,7 |
у т. л. каровы |
742 |
598 |
362,5 |
168,5 |
85,9 |
62,9 |
55,9 |
51,1 |
59,5 |
Свінні |
1 556 |
1 275 |
1 007,2 |
896 |
429,2 |
336,4 |
306,8 |
287,8 |
67 |
Птушка ўсіх відаў |
8 043,2 |
6 941,9 |
6 393,7 |
6 290,5 |
5 236,1 |
4 740,2 |
4 545,9 |
4 384,4 |
83,7 |
Валавая вытворчасць, тыс. т |
|||||||||
Збожжавыя і зернебабовыя |
302 |
389 |
587 |
350,3 |
262,7 |
174,2 |
192,7 |
210,8 |
80,2 |
Бульба |
8 211 |
7 467 |
7 499 |
6 804,4 |
4 758,2 |
4 889,9 |
5 004,1 |
4 314,6 |
90,6 |
Агародніна |
791 |
1 085 |
1 727 |
1 891,5 |
1 168,3 |
1 194,1 |
1 238,1 |
1 187,7 |
101,6 |
Плады і ягады |
363* |
243* |
344,8* |
734,2 |
448,2 |
720,3 |
388,3 |
608,8 |
135,8 |
Малако |
2 000 |
1 814 |
1 494 |
879,1 |
391,8 |
291,2 |
261,8 |
235,1 |
60 |
Жывёла і птушка (рэалізацыя ў жывой вазе) |
232,2 |
221,2 |
205,1 |
177,4 |
70 |
60,1 |
56 |
50,5 |
72,1 |
Яйкі, млн штук |
1 391 |
1 220 |
1 179 |
1 139,8 |
863,7 |
609 |
603 |
592,2 |
68,5 |
*Гаспадаркі насельніцтва, уключаючы фермерскія гаспадаркі. |
Скарачэнне вытворчасці сельскагаспадарчай прадукцыі ў гаспадарках насельніцтва абумоўлена змяншэннем колькасці і старэннем сельскіх жыхароў, развіццём буйной таварнай вытворчасці, даступнасцю прадуктаў харчавання, а таксама высокай працаёмкасцю вытворчасці малака і мяса на асабістых падворках. Такая тэндэнцыя характэрная і для краін з развітой рыначнай эканомікай, дзе атрыманне прадукцыі ў хатніх умовах даўно набыло аматарскі характар і не арыентавана на таварную вытворчасць.
Дзяржава садзейнічае развіццю асабістых падсобных гаспадарак шляхам аказання розных форм падтрымкі (надбаўкі да закупачных цэн, ільготнае крэдытаванне і падаткаабкладанне, стварэнне абслуговых арганізацый, задавальненне патрэб у сенажацях і пашах для асабістай жывёлы і інш.). У ААТ «Белаграпрамбанк» у 2014 г. сфарміраваны спецыяльны фонд сацыяльных праектаў на сяле, чые сродкі накіроўваюцца на выдачу льготных крэдытаў грамадзянам для вядзення асабістых падсобных гаспадарак з выплатай працэнтаў за карыстанне імі ў памеры 5 % гадавых.
З развіццём буйной вытворчасці і ростам даходаў насельніцтва тэндэнцыя да скарачэння вытворчасці сельскагаспадарчай прадукцыі ў гаспадарках насельніцтва захаваецца. Асабістыя падсобныя гаспадаркі будуць дыверсіфікавацца пераважна ў аматарскія гаспадаркі і займацца вырошчваннем кветак, дэкаратыўных раслін, аграэкатурызмам, рамяством. Перадавыя таварна-арыентаваныя формы хатніх гаспадарак пераўтворацца ў фермерскія гаспадаркі ці іншыя суб’екты прадпрымальніцкай дзейнасці.