Для прыняцця рашэнняў і фарміравання пераліку аб’ектаў, якія падлягаюць дасудоваму аздараўленню або эканамічнай неплацежаздольнасці (банкруцтву), выкарыстаны асноўныя крытэрыі, зацверджаныя пастановай Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь ад 12 снежня 2011 г. № 1672 «Аб вызначэнні крытэрыяў ацэнкі плацежаздольнасці суб’ектаў гаспадарання». Да арганізацый, у якіх неплацежаздольнасць набывае ўстойлівы характар, адносяцца арганізацыі, дзе на працягу чатырох кварталаў, якія папярэднічаюць складанню апошняга бухгалтарскага балансу, каэфіцыент бягучай ліквіднасці і каэфіцыент забяспечанасці ўласнымі абаротнымі сродкамі маюць значэнні менш як 1,5 і 0,2 адпаведна; мае ўстойлівы характар — арганізацыі, у якіх на працягу чатырох кварталаў, якія папярэднічаюць складанню апошняга бухгалтарскага балансу, каэфіцыент бягучай ліквіднасці і каэфіцыент забяспечанасці ўласнымі абаротнымі сродкамі маюць значэнні менш як 1,5 і 0,2 адпаведна, і наяўнасць на дату забяспечанасці фінансавых абавязацельстваў актывамі больш як 1. Згодна рэдакцыі Указа Прэзідэнта Рэспублікі Беларусь ад 18 красавіка 2024 г. № 159 да неплацежаздольных арганізацый адносяцца аб’екты, якія маюць высокую ці крытычную ступень рызыкі наступлення банкруцтва.

Акцыянаванне разглядаецца як найбольш прымальная форма правядзення фінансавай і маёмаснай рэструктурызацыі шляхам прыцягнення знешніх інвестараў, укладання дзяржаўных інвестыцый, правядзення дадатковай эмісіі акцый, канвертацыі акцый у даўгі і г. д.

Параўнальная ацэнка фінансавага становішча сельскагаспадарчых акцыянерных таварыстваў у залежнасці ад долі дзяржавы ў іх статутных фондах, а таксама асноўным відам дзейнасці якіх з’яўляецца вытворчасць сельскагаспадарчай прадукцыі і выручка ад рэалізацыі якой складае не менш як 50 % ад агульнай сумы выручкі, паказвае, што ваганні фактычных паказчыкаў плацежаздольнасці нязначныя, без выяўленай выразнай перавагі, г. зн. доля дзяржавы ў статутных фондах не выступае асноўным крытэрыем складанага эканамічнага становішча арганізацый.

У рамках дасудовага аздараўлення па пераліку арганізацый, якія падлягаюць фінансаваму аздараўленню, прадугледжваецца комплекс дзяржаўных прэферэнцый згодна з зацверджанымі бізнес-планамі. У прыватнасці, гаворка ідзе пра растэрміноўку абавязацельстваў на 5 гадоў у Фонд сацыяльнай абароны насельніцтва, на 3 гады — па выплаце падаткаў, збораў і іншых плацяжоў у бюджэт, па вяртанні бюджэтных пазык, працэнтаў па іх, адтэрміноўкі (растэрміноўкі) па дагаворах фінансавага лізінгу тэрмінам на 5 гадоў і інш.

ААТ «Агенцтва па кіраванні актывамі» надзелена паўнамоцтвамі па дазволе на адтэрміноўку (растэрміноўку) пагашэння асноўнага доўгу па перададзеных яму крэдытах. У прыватнасці, устаноўлена адтэрміноўка да 1 года з растэрміноўкай да 7 гадоў. Працэнтная стаўка за карыстанне крэдытамі вызначана ў памеры 3 % на год. Рэалізацыя адпаведнага механізма дазволіць «расчысціць» балансы банкаў, якія крэдытуюць, і вызваліць крыніцы для крэдытавання плацежаздольных сельскагаспадарчых арганізацый.

Сярод дадатковых арганізацыйных матывацыйных мер дасудовага аздараўлення выдзелена 7 мадэлей рэфармавання:

• рэарганізацыя прадпрыемстваў шляхам далучэння, зліцця, вылучэння;

• здача прадпрыемстваў як маёмасных комплексаў у арэнду з наступным правам выкупу;

• перадача прадпрыемстваў, акцый, якія знаходзяцца ў дзяржаўнай уласнасці, у давернае кіраванне камерцыйным арганізацыям, індывідуальным прадпрымальнікам з наступным правам выкупу па выніках рэалізацыі бізнес-плана пры ўмове дасягнення эфектыўнай дзейнасці сельскагаспадарчай арганізацыі;

• перадача паўнамоцтваў выканаўчага органа (кіраўніка) сельскагаспадарчай арганізацыі паводле дагавора іншай камерцыйнай арганізацыі (кіруючай арганізацыі) або індывідуальнаму прадпрымальніку (кіраўніку) з правам наступнага выкупу кіруючай арганізацыяй (кіраўніком) маёмаснага комплексу гэтай сельскагаспадарчай арганізацыі па выніках рэалізацыі бізнес-плана пры ўмове дасягнення эфектыўнай дзейнасці сельскагаспадарчай арганізацыі;

• продаж прадпрыемстваў як маёмасных комплексаў, а таксама акцый (долей у статутных фондах), якія належаць адміністрацыйна-тэрытарыяльнай адзінцы, сельскагаспадарчай арганізацыі шляхам правядзення конкурсу або аўкцыёну;

• бязвыплатная перадача ва ўласнасць кіраўніка арганізацыі 25,01 % акцый (долей у статутным фондзе), эмітаваных сельскагаспадарчай арганізацыяй пры дасягненні па выніках заканчэння пяцігадовага перыяду рэалізацыі бізнес-плана эфектыўнай дзейнасці (адсутнасць страт, пратэрмінаваных абавязацельстваў і аднаўленне плацежаздольнасці);

• бязвыплатная перадача прадпрыемстваў з рэспубліканскай уласнасці ў камунальную, ці наадварот.

Як вынік, па стане на 1 студзеня 2024 г. у 90 % гаспадарак, якія падлягаюць дасудоваму аздараўленню, плацежаздольнасць адноўлена. Колькасць стратных сельскагаспадарчых арганізацый зніжаецца.

З мэтай далейшага ўдасканалення механізма аздараўлення сельскагаспадарчых арганізацый прапануюцца наступныя меры:

• правядзенне эмісіі акцый дадатковага выпуску — павелічэння (утварэння) долі ў статутным фондзе — у межах сумы запазычанасці, якая ўтварылася;

• дазвол на адтэрміноўку на 3 гады з наступнай растэрміноўкай на 5 гадоў (для банкаў і ААТ «Банк развіцця Рэспублікі Беларусь» — на адтэрміноўку да 3 гадоў з наступнай растэрміноўкай да 5 гадоў) у адпаведнасці з зацверджанымі бізнес-планамі;

• заключэнне пагадненняў з крэдыторамі на змяненне ўмоў патрабавання грашовага абавязацельства па грамадзянска-прававой здзелцы або іншай падставе, вызначанай заканадаўствам;

• дадатковая эмісія мясцовымі выканаўчымі і распарадчымі органамі аблігацый, намінаваных у беларускіх рублях, з наступным іх продажам банкам і ААТ «Банк развіцця Рэспублікі Беларусь» для мэт набыцця актываў, сфарміраваных на суму запазычанасці (часткі запазычанасці) па крэдытных дагаворах, заключаных банкамі і ААТ «Банк развіцця Рэспублікі Беларусь» з сельскагаспадарчымі арганізацыямі, або перадачы названых актываў у ААТ «Агенцтва па кіраванні актывамі» з тэрмінам абарачэння не больш за восем гадоў, з пагашэннем штоквартальна роўнымі долямі, пачынаючы з квартала, які ідзе за кварталам эмісіі аблігацый, са штоквартальнай выплатай працэнтнага даходу.

У кантэксце рэалізацыі ўказа № 70 у Віцебскай вобласці створаны 6 аграпрамысловых аб’яднанняў (АПА), у склад якіх увайшлі 134 удзельнікі (рыс. 4), у т. л.: 114 сельскагаспадарчых арганізацый, 20 — аграпрамысловыя, сэрвісныя, гандлёвыя, а таксама іншыя арганізацыі. Цэнтральнае месца ў рэгуляванні дзейнасці АПА належыць ГА «Віцебскі канцэрн «Мяса-малочныя прадукты».